قانون کار- فصل3- شرایط کار
فصل3- شرایط کار
3-1- حق‌السعی
ماده 34
كلیه دریافتهای قانونی كه كارگر به اعتبار قرارداد كار اعم از مزد یا حقوق، كمك عائله مندی، هزینه های مسكن، خوابار، ایاب وذهاب، مزایای غیرنقدی، پاداش افزایش تولید، سود سالانه و نظایر آنها دریافت می‌نماید را حق السعی می‌نامند.
ماده 35
مزد عبارت است از وجوه نقدی یا غیرنقدی و یا مجموع آنها كه در مقابل انجام كار به كارگر پرداخت می‌شود.
تبصره 1
چنانچه مزد با ساعات انجام كار مرتبط باشد، مزد ساعتی و درصورتیكه براساس میزان انجام كار و یامحصول تولید شده باشد، كار مزد و چنانچه براساس محصول تولید شده و یا میزان انجام كار در زمان معین باشد، كارمزد ساعتی، نامیده می‌شود.
تبصره 2
ضوابط ومزایای مربوط به مزد ساعتی، كارمزد ساعتی و كارمزد و مشاغل قابل شمول موضوع این ماده كه با پیشنهاد شورایعالی كار به تصویب وزیر كار و امور اجتماعی خواهد رسید تعیین می‌گردد. حداكثر ساعات كار موضوع ماده فوق نباید از حداكثر ساعت قانونی كار تجاوز نماید.
ماده 36
مزد ثابت، عبارست است از مجموع مزد شغل و مزایای ثابت پرداختی به تبع شغل.
تبصره 1
در كارگاههائی كه دارای طرح طبقه بندی و ارزیابی مشاغل نیستند منظور از مزایای ثابت پرداختی به تبع شغل، مزایایی است كه برحسب ماهیت شغل یا محیط كار وبرای ترمیم مزد در ساعات عادی كار پرداخت می‌گردد از قبیل مزایای سختی كار، مزایای سرپرستی، فوق العاده شغل وغیره.
تبصره 2
در كارگاههائیكه طرح طبقه بندی مشاغل به مرحله اجراء درآمده است مزد گروه و پایه، مزد مبنا را تشكیل می‌دهد.
تبصره 3
مزایای رفاهی و انگیزه ای از قبیل كمك هزینه مسكن، خواربار و كمك عائله مندی، پاداش افزایش تولید وسود سالانه جزو مزد ثابت و مزد مبنا محسوب نمی‌شود.
ماده 37
مزد باید در فواصل زمانی مرتب و در روز غیرتعطیل و ضمن ساعات كار به وجه نقد رایج كشور یا با تراضی طرفین به وسیله چك عهده بانك و با رعایت شرایط ذیل پراخت شود : الف – چنانچه براساس قرارداد یا عرف كارگاه، مبلغ مزد به صورت روزانه یا ساعتی تعیین شده باشد، پرداخت آن باید پس از محاسبه در پایان روز یا هفته یا پانزده روز یكبار به نسبت ساعات كار و یا روزهای كاركرد صورت گیرد. ب – درصورتیكه براساس قرارداد یا عرف كارگاه، پرداخت مزد به صورت ماهانه باشد، این پرداخت باید در آخرماه صورت گیرد. در این حالت مزد مذكور حقوق نامیده می‌شود.
تبصره 1
در ماههای سی و یكروزه مزایا و حقوق باید براساس سی ویك روز محاسبه و به كارگر پرداخت شود.
ماده 38
برای انجام كار مساوی كه در شرایط مساوی در یك كارگاه انجام می‌گیرد باید به زن و مرد مزد مساوی پرداخت شود. تبعیض در تعیین میزان مزد براساس سن، جنس، نژاد و قومیت و اعتقادات سیاسی و مذهبی ممنوع است.
ماده 39
مزد و مزایای كارگرانی كه بصورت نیمه وقت و یا كمتر از ساعات قانونی تعیین شده است به كار اشتغال دارند به نسبت ساعات كار انجام یافته محاسبه و پرداخت می‌شود.
ماده 40
در مواردی كه با توافق طرفین قسمتی از مزد به صورت غیرنقدی پرداخت می‌شود، باید ارزش نقدی تعیین شده برای اینگونه پرداختها منصفانه و معقول باشد.
ماده 41
شورایعالی كار همه ساله موظف است، میزان حداقل مزد كارگران را برای نقاط مختلف كشور و یا صنایع مختلف با توجه به معیارهای ذیل تعیین نماید : 1- حداقل مزد كارگران باتوجه به درصد تورمی كه از طرف بانك مركزی جمهوری اسلامی ایران اعلام می‌شود. 2- حداقل مزد بدون آنكه مشخصات جسمی و روحی كارگران و ویژگی های كار محول شده را مورد توجه قرار دهد باید به اندازه ای باشد تا زندگی یك خانواده، كه تعداد متوسط آن توسط مراجع رسمی اعلام می‌شود را تامین نماید.
تبصره 1
كارفرمایان موظفند كه در ازای انجام كار در ساعات تعیین شده قانونی به هیچ كارگری كمتر از حداقل مزد تعیین شده جدید پرداخت ننمایند و در صورت تخلف، ضامن تأدیه مابه التفاوت مزد پرداخت شده و حداقل مزد جدید می‌باشند.
ماده 42
حداقل مزد موضوع ماده 41 این قانون منحصرا باید به صورت نقدی پرداخت شود. پرداختهای غیرنقدی به هرصورت كه در قراردادها پیش بینی می‌شود به عنوان پرداختی تلقی می‌شود كه اضافه بر حداقل مزد است.
ماده 43
كارگران كارمزد برای روزهای جمعه و تعطیلات رسمی و مرخصی، استحقاق دریافت مزد را دارند و ماخذ محاسبه میانگین كارمزد آنها در روزهای كاركرد آخرین ماه كار آنهاست مبلغ پرداختی در هرحال نباید كمتر از حداقل مزد قانونی باشد.
ماده 44
چنانچه كارگر به كارفرمای خود مدیون باشد در قبال این دیون وی، تنها می توان مازاد برحداقل مزد را به موجب حكم دادگاه برداشت نمود. در هرحال این مبلغ نباید از یك چهارم كل مزد كارگر بیشتر باشد.
تبصره 1
نفقه و كسوه افراد واجب النفقه كارگر از قاعده مستثنی و تابع مقررات قانون مدنی می‌باشد.
ماده 45
كارفرما فقط در موارد ذیل می‌تواند از مزد كارگر برداشت نماید: الف – موردی كه قانون صراحتا اجازه داده باشد. ب – هنگامی كه كارفرما به عنوان مساعده وجهی به كارگر داده باشد. ج – اقساط وامهائی كه كارفرما به كارگر داده است طبق ضوابط مربوطه. د- چنانچه در اثر اشتباه محاسبه مبلغی اضافه پرداخت شده باشد. ه – مال الاجاره خانه سازمانی (كه میزان آن با توافق طرفین تعیین گردیده است ) درصورتیكه اجاره ای باشد با توافق طرفین تعیین می‌گردد. و- وجوهی كه پرداخت آن از طرف كارگر برای خرید اجناس ضروری از شركت تعاونی مصرف همان كارگاه تعهد شده است.
تبصره 1
هنگام دریافت وام مذكور در بند ج با توافق طرفین باید میزان اقساط پرداختی تعیین گردد.
ماده 46
به كارگرانی كه به موجب قرارداد یا موافقت بعدی به ماموریتهای خارج از محل خدمت اعزام می‌شوند فوق العاده ماموریت تعلق می‌گیرد. این فوق العاده نباید كمتر از مزد ثابت یا مزد مبنای روزانه كارگران باشد. همچنین كارفرما مكلف است وسیله یاهزینه رفت و برگشت آنها را تامین نماید.
تبصره 1
مأموریت به موردی اطلاق می‌شود كه كارگر برای انجام كار حداقل 50 كیلومتر از محل كارگاه اصلی دور شود و یا ناگزیر باشد حداقل یك شب در محل مأموریت توقف نماید.
ماده 47
به منظور ایجاد انگیزه برای تولید بیشتر و كیفیت بهتر و تقلیل ضایعات و افزایش علاقمندی وبالابردن سطح درآمد كارگران، طرفین، قرارداد دریافت و پرداخت پاداش افزای تولید را مطابق آئین نامه ای كه به تصویب وزیر كار و امور اجتماعی تعیین می‌شود منعقد می‌نمایند.
ماده 48
به منظور جلوگیری از بهره كشی از كار دیگری وزارت كار و امور اجتماعی موظف است نظام ارزیابی و طبقه بندی مشاغل را با استفاده از استاندارد مشاغل و عرف مشاغل كارگری در كشور تهیه نماید و به مرحله اجراء در آورد.
ماده 49
به منظور استقرار مناسبات صحیح كارگاه با بازار كار در زمینه مزد ومشخص بودن شرح وظایف و دامنه مسئولیت مشاغل مختلف در كارگاه، كارفرمایان مشمول این قانون موظفند با همكاری كمیته طبقه بندی مشاغل كارگاه و یا موسسات ذیصلاح، طرح طبقه بندی مشاغل را تهیه كنند و پس از تایید وزارت كار و امور اجتماعی به مرحله اجراء در آورند.
تبصره 1
وزارت كار و امور اجتماعی دستورالعمل و آئین نامه های اجرائی طرح ارزیابی مشاغل كارگاههای مشمول این ماده را كه ناظر به تعداد كارگران و تاریخ اجرای طرح است تعیین و اعلام خواهد كرد.
تبصره 2
صلاحیت موسسات و افرادی كه به تهیه طرحهای طبقه بندی مشاغل در كارگاهها می‌پردازند باید مورد تائید وزارت كار و امور اجتماعی باشد.
تبصره 3
اختلافات ناشی از اجرای طرح طبقه بندی مشاغل با نظر وزارت كار و امور اجتماعی در هیات حل اختلاف قابل رسیدگی است.
ماده 50
چنانچه كارفرمایان مشمول این قانون در مهلت های تعیین شده از طرف وزارت كار و امور اجتماعی مشاغل كارگاههای خود را ارزیابی نكرده باشند. وزارت كار و امور اجتماعی، انجام این امر را به یكی از دفاتر موسسات مشاور فنی ارزیابی مشاغل و یا اشخاص صاحب صلاحیت (موضوع تبصره 2 ماده 49 ) واگذار خواهد كرد.
تبصره 1
كارفرما علاوه بر پراخت هزینه های مربوط به ا ین امر مكلف به پرداخت جریمه ای معادل 50% هزینه های مشاور به حساب درآمد عمومی كشور نزد خزانه داری كل است. از تاریخی كه توسط وزارت كار و امور اجتماعی تعیین می‌شود كارفرما باید مابه التفاوت احتمالی مزد ناشی از اجرای طرح ارزیابی مشاغل را بپردازد.
3-2- مدت
ماده 51
ساعت كار در این قانون مدت زمانی است كه كارگر نیرو یا وقت خود را به منظور انجام كار در اختیار كارفرما قرار می‌دهد. به غیراز مواردی كه در این قانون مستثنی شده است ساعات كار كارگران در شبانه روز نباید از 8 ساعت تجاوز نماید.
تبصره 1
كارفرما با توافق كارگران، نماینده یا نمایندگان قانونی آنان می‌تواند ساعات كار را در بعضی از روزهای هفته كمتر از میزان مقرر و در دیگر روزها اضافه براین میزان تعیین كند به شرط آنكه مجموع ساعات كار هر هفته از 44 ساعت تجاوز نكند.
تبصره 2
در كارهای كشاورزی كارفرما می‌تواند با توافق كارگران نماینده یا نمایندگان قانونی آنان ساعات كار در شبانه روز باتوجه به كار، عرف و فصول مختلف تنظیم نماید.
ماده 52
در كارهای سخت و زیان آور و زیرزمینی، ساعات كار نباید از شش ساعت در روز و 36 ساعت در هفته تجاور نماید.
تبصره 1
كارهای سخت وزیان آور و زیر زمینی به موجب آئین نامه ای خواهد بود كه توسط شورایعالی حفاظت فنی وبهداشت تهیه و به تصویب وزرای كار و امور اجتماعی و بهداشت، درمان و آموزش پزشكی خواهد رسید.
ماده 53
كار روز كارهائی است كه زمان انجام آن از ساعت 6 بامداد تا 22 می‌باشد و كار شبانه كارهائی است كه زمان انجام آن بین 22 تا 6 بامداد قرار دارد. كار مختلط نیز كارهائی است كه بخشی از ساعات انجام آن در روز و قسمتی از آن در شب واقع می‌شود. در كارهای مختلط، ساعاتی كه جزء كار شب محسوب می‌شود كارگر از فوق العاده موضوع ماده 58 این قانون استفاده می‌نماید.
ماده 54
كار متناوب كاری است كه نوعا در ساعات متوالی انجام نمی‌یابد. بلكه در ساعات معینی از شانه روز صورت می‌گیرد.
تبصره 1
فواصل تناوب كار در اختیار كارگر است و حضور او در كارگاه الزامی نیست. در كارهای متناوب، ساعات كار و فواصل تناوب ونیزكار اضافی نباید از هنگام شروع تا خاتمه جمعا از 15 ساعت درشبانه روز بیشتر باشد. ساعت شروع و خاتمه كار وفواصل تناوب با توافق طرفین و نوع كار و عرف كارگاه تعیین می‌گردد.
ماده 55
كار نوبتی عبارت است از كاری كه در طول ماه گردش دارد، به نحوی كه نوبتهای آن در صبح یاعصر یا شب واقع می‌شود.
ماده 56
كارگری كه در طول ماه به طور نوبتی كار می‌كند و نوبتهای كار وی در صبح و عصر واقع می‌شود 10% وچنانچه نوبتها در صبح و عصر و شب قرار گیرد، 15% و درصورتیكه نوبتها به صبح وشب و یا عصر و شب بیفتد 5/22% علاوه بر مزد به عنوان فوق العاده نوبت كاری دریافت خواهد كرد.
ماده 57
در كار نوبتی ممكن است ساعات كار از 8 ساعت در شبانه روز وچهل و چهارساعت در هفته تجاوز نماید، لكن جمع ساعات كار درچهار هفته متوالی نباید از 176 ساعت تجاوز كند.
ماده 58
برای هر ساعت كار درشب تنها به كارگران غیر نوبتی 35% اضافه بر مزد ساعت كار عادی تعلق می‌گیرد.
ماده 59
در شرایط عادی ارجاع كار اضافی به كارگر با شرایط ذیل مجاز است : الف – موافقت كارگر ب – پرداخت 40% اضافه بر مزد هر ساعت كار عادی.
تبصره 1
ساعات كار اضافی ارجاعی به كارگران نباید از 4 ساعت در روز تجاوز نماید(مگر در موارد استثنائی با توافق طرفین ).
ماده 60
ارجاع كار اضافی با تشخیص كارفرما به شرط پرداخت اضافه كای(موضوع بند ب ماده 59) و برای مدتی كه جهت مقابله با اوضاع و احوال ذیل ضروت دارد مجاز است و حداكثر اضافه كاری موضوع این ماده 8 ساعت در روزخواهد بود (مگر در موارد استثنائی با توافق طرفین ). الف – جلوگیری از حوادث قابل پیش بینی و یا ترمیم خسارتی كه نتیجه حوادث مذكور است. ب – اعاده فعالیت كارگاه، درصورتیكه فعالیت مذكور به علت بروز حادثه یا اتفاق طبیعی از قبیل، سیل، زلزله و یا اوضاع و احوال غیر قابل پیش بینی دیگر قطع شده باشد.
تبصره 1
پس از انجام كار اضافی در موارد فوق، كارفرما مكلف است حداكثر ظرف مدت 48 ساعت، موضوع را به اداره كار و امور اجتماعی اطلاع دهد تا ضرورت كار اضافی و مدت آن تعیین شود.
تبصره 2
درصورت عدم تایید ضرورت كار اضافی توسط اداره كار و امور اجتماعی محل، كارفرما مكلف به پرداخت غرامت و خسارات وارده به كارگر خواهد بود.
ماده 61
ارجاع كار اضافی به كارگرانی كه كار شبانه یا كارهای خطرناك سخت و زیان آور انجام می‌دهند ممنوع است.
3-3- تعطیلات و مرخصی‌ها
ماده 62
روز جمعه، روز تعطیل هفتگی كارگران با استفاده از مزد می‌باشد.
تبصره 1
در امور مربوط به خدمات عمومی نظیر آب، برق، اتوبوسرانی و یا در كارگاههائیكه حسب نوع یا ضرورت كار و یا توافق طرفین، به طور مستمر روز دیگری برای تعطیل تعیین شود همان روز درحكم روزتعطیل هفتگی خواهد بود و به هر حال تعطیل یك روز در هفته اجباری است. كارگرانی كه به هر عنوان به این ترتیب روزهای جمعه كار می‌كنند، در مقابل عدم استفاده از تعطیل روز جمعه 40% اضافه بر مزد دریافت خواهند كرد.
تبصره 2
درصورتیكه روزهای كار در هفته كمتر از شش روز باشد، مزد روز تعطیل هفتگی كارگر معادل یك ششم مجموع مزد یا حقوق دریافتی وی در روزهای كار در هفته خواهد بود.
تبصره 3
كارگاههائی كه با انجام 5 روز كار در هفته و 44 ساعت كار قانونی كارگرانشان از دو روز تعطیل استفاده می‌كنند، مزد هریك از دو روز تعطیل هفتگی برابر با مزد روزانه كارگران خواهد بود.
ماده 63
علاوه برتعطیلات رسمی كشور، روز كارگر (11 اردیبهشت) نیز جزء تعطیلات رسمی كارگران به حساب می‌آید.
ماده 64
مرخصی استحقاقی سالانه كارگران با استفاده از مزد و احتساب چهار روز جمعه، جمعا یكماه است. سایر روزهای تعطیل جزء ایام مرخصی محسوب نخواهد شد. برای كار كمتر از یكسال مرخصی مزبور به نسبت مدت كار انجام یافته محاسبه می‌شود.
ماده 65
مرخصی سالیانه كارگرانی كه به كارهای سخت و زیان آور اشتغال دارند 5 هفته می‌باشد. استفاده از این مرخصی، حتی الامكان در دو نوبت و در پایان هر ششماه كار صورت می‌گیرد.
ماده 66
كارگر نمی‌تواند بیش از 9 روز از مرخصی سالانه خود را ذخیره كند.
ماده 67
هر كارگر حق دارد به منظور ادای فریضه حج واجب در تمام مدت كار خویش فقط برای یك نوبت یك ماه به عنوان مرخصی استحقاقی یا مرخصی بدون حقوق استفاده نماید.
ماده 68
میزان مرخصی استحقاقی كارگران فصلی برحسب ماههای كاركرد تعیین می‌شود.
ماده 69
تاریخ استفاده از مرخصی با توافق كارگر و كارفرما تعیین می‌شود درصورت اختلاف بین كارگر و كارفرما نظراداره كار و امور اجتماعی محل لازم الاجراء است.
تبصره 1
درمورد كارهای پیوسته (زنجیره ای ) و تمامی كارهائیكه همواره حضور حداقل معینی از كارگران در روزهای كار را اقتضا می‌نماید، كارفرما مكلف است جدول زمانی استفاده از مرخصی كارگران را ظرف سه ماه آخر هر سال برای سا ل بعد تنطیم و پس از تایید شورای اسلامی كار یا انجمن صنفی یا نماینده كارگران اعلام نماید.
ماده 70
مرخصی كمتراز یك روز كار جزء مرخصی استحقاقی منظور می‌شود.
ماده 71
درصورت فسخ یاخاتمه قرارداد كار یا بازنشستگی واز كارافتادگی كلی كارگر و یا تعطیل كارگاه مطالبات مربوط به مدت مرخصی استحقاقی كارگر به وی و در صورت فوت او به ورثه او پرداخت می‌شود.
ماده 72
نحوه استفاده از مرخصی بدون حقوق كارگران و مدت آن و شرایط برگشت آنها به كار پس از استفاده از مرخصی با توافق كتبی كارگر یا نماینده قانونی او و كارفرما تعیین خواهد شد.
ماده 73
كلیه كارگران در موارد ذیل حق برخورداری از سه روز مرخصی با استفاده از مزد را دارند : الف – ازدواج دائم ب- فوت همسر، پدر، مادرو فرزندان.
ماده 74
مدت مرخصی استعلاجی، با تائید سازمان تامین اجتماعی، جزء سوابق كار و بازنشستگی كارگران محسوب خواهد شد.
3-4- شرایط كار زنان
ماده 75
انجام كارهای خطرناك، سخت و زیان آور و نیز حمل بار بیشتر از حد مجاز با دست و بدون استفاده از وسایل مكانیكی، برای كارگران زن ممنوع است. دستورالعمل و تعیین نوع ومیزان این قبیل موارد با پیشنهاد شورایعالی كار به تصویب وزیر كار و امور اجتماعی خواهد رسید.
ماده 76
مرخصی بارداری و زایمان كارگران زن جمعاً 90 روز است. حتی‌الامكان 45 روز از این مرخصی باید پس از زایمان مورد استفاده قرار گیرد. برای زایمان توأمان 14 روز به مدت مرخصی اضافه می‌شود.
تبصره 1
پس از پایان مرخصی زایمان، كارگر زن به كار سابق خود باز می‌گردد و این مدت با تائید سازمان تامین اجتماعی جزء سوابق خدمت وی محسوب می‌شود.
تبصره 2
حقوق ایام مرخصی زایمان طبق مقررات قانون تامین اجتماعی پرداخت خواهد شد.
ماده 77
درمواردی كه به تشخیص پزشك سازمان تامین اجتماعی، نوع كار برای كارگر باردار خطرناك یا سخت تشخیص داده شود، كارفرما تا پایان دوره بارداری وی، بدون كسر حق السعی كار مناسبتر و سبكتری به او ارجاع می‌نماید.
ماده 78
در كارههائی كه دارای كارگر زن هستند كارفرما مكلف است به مادران شیرده تا پایان دوسالگی كودك پس از هرسه ساعت نیم ساعت فرصت شیردادن بدهد. این فرصت جزء ساعات كار آنان محسوب می‌شود و همچنین كارفرما مكلف است متناسب با تعداد كودكان و بادرنظر گرفتن گروه سنی آنها مراكز مربوط به نگهداری كودكان (از قبیل شیرخوارگاه، مهدكودك و....) را ایجاد نماید.
تبصره 1
آئین ناه اجرائی، ضوابط تاسیس و اداره شیرخوارگاه و مهدكودك توسط سازمان بهزیستی كل كشور تهیه و پس از تصویب وزیر كار و امور اجتماعی به مرحله اجراء گذاشته می‌شود.
3-5- شرایط كار نوجوانان
ماده 79
به كار گماردن افراد كمتر از 15 سال تمام ممنوع است.
ماده 80
كارگری كه سنش بین 15تا18 سال تمام باشد، كارگر نوجوان نامیده می‌شود و در بدو استخدام باید توسط سازمان تامین اجتماعی مورد آزمایشهای پزشكی قرار گیرد.
ماده 81
آزمایش های پزشكی كارگر نوجوان، حداقل باید سالی یكبار تجدید شود و مدارك مربوط در پرونده استخدامی وی ضبط گردد. پزشك در باره تناسب نوع كار با توانائی كارگر نوجوان اظهارنظر می‌كند و چنانچه كار مربوط را نامناسب بداند كارفرما مكلف است درحدود امكانات خود شغل كارگر را تغییر دهد.
ماده 82
ساعات كار روزانه كارگر نوجوان، نیم ساعت كمتر از ساعات كار معمولی كارگران است. ترتیب استفاده از این امتیاز با توافق كارگر و كارفرما تعیین خواهد شد.
ماده 83
ارجاع هرنوع كار اضافی و انجام كار درشب و نیز ارجاع كارهای سخت و زیان آور وخطرناك و حمل بار با دست، بیش از حد مجاز و بدون استفاده از وسایل مكانیكی برای كارگر نوجوان ممنوع است.
ماده 84
در مشاغل و كارهائی كه بعلت ماهیت آن یا شرایطی كه كار در آن انجام می‌شود برای سلامتی یا اخلاق كارآموزان زیان آور است، حداقل سن كار 18 سال تمام خواهد بود. تشخیص این امر با وزارت كار و امور اجتماعی است.